Czerniak jest rodzajem raka skóry, który zazwyczaj występuje w tych częściach ciała, które zostały nadmiernie wystawione na działanie promieni słonecznych. Rzadkie czerniaki mogą występować wewnątrz oka lub w tych częściach skóry lub ciała, które nigdy nie były wystawione na działanie słońca.
Czerniak jest trzecim najczęstszym nowotworem diagnozowanym w Australii, która wraz z Nową Zelandią ma najwyższy na świecie wskaźnik zachorowalności na czerniaka. Czerniak jest częściej diagnozowany u mężczyzn niż u kobiet. Ryzyko rozpoznania czerniaka w wieku 85 lat wynosi 1 na 13 u mężczyzn w porównaniu do 1 na 21 u kobiet.
W 2016 roku w Australii rozpoznano 14 485 nowych przypadków czerniaka, co stanowi prawie co dziesiąty przypadek rozpoznania raka.
W Australii w 2018 roku odnotowano 1429 zgonów z powodu czerniaka.
Objawy czerniaka
Często czerniak nie ma żadnych objawów, jednak pierwszym objawem jest zazwyczaj zmiana istniejącego pieprzyka lub pojawienie się nowego. Zmiany te mogą obejmować:
- kolor – pieprzyk może zmienić kolor, mieć inne odcienie lub stać się plamisty
- rozmiar – pieprzyk może wydawać się większy
- kształt – pieprzyk może mieć nieregularną granicę lub może zwiększać wysokość
- wysokość – pieprzyk może rozwijać się na podwyższonym terenie
- swędzenie lub krwawienie.
Inne objawy obejmują ciemne obszary pod paznokciami lub na błonach jamy ustnej, pochwy lub odbytu.
Nowe znamiona i plamy pojawiają się i zmieniają w dzieciństwie, okresie dojrzewania i w czasie ciąży i jest to normalne. Dorośli, u których pojawią się nowe wypryski lub znamiona, powinni jednak zlecić ich zbadanie przez lekarza.
Przyczyny czerniaka
Ryzyko zachorowania na czerniaka zwiększa się wraz z ekspozycją na promieniowanie UV pochodzące od słońca lub innych źródeł, takich jak solaria, szczególnie w przypadku epizodów poparzeń słonecznych (zwłaszcza w dzieciństwie).
Ryzyko zachorowania na czerniaka jest zwiększone u osób, które mają:
- niezabezpieczoną ekspozycję na słońce
- historię opalania się i poparzeń słonecznych w dzieciństwie
- wzór krótkich, intensywnych okresów ekspozycji na promieniowanie UV
- zwiększoną liczbę nietypowych pieprzyków
- słabszy układ odpornościowy
- przypadki czerniaka u krewnych pierwszego stopnia
- jasną karnację, skłonność do poparzeń raczej niż do opalenizny, piegi, jasny kolor oczu, jasny lub rudy kolor włosów
- wcześniejszą diagnozę czerniaka lub nie-czerniaka skóry.
Diagnoza czerniaka
Czerniak może się różnić w wyglądzie. Pierwszym objawem jest zwykle nowe miejsce lub zmiana istniejącego pieprzyka.
Badanie fizykalne
Jeśli zauważysz jakiekolwiek zmiany na skórze, lekarz zbada cię i dokładnie sprawdzi wszystkie miejsca, które zidentyfikowałeś jako zmienione. Lekarz użyje ręcznego urządzenia powiększającego i weźmie pod uwagę kryteria znane jako „ABCDE”. Dalsze badania mogą być przeprowadzone przez lekarza pierwszego kontaktu lub możesz zostać skierowany do specjalisty (dermatologa).
- A – Asymetria, nieregularna
- B – Graniczna, nierówna
- C – Kolor
- D – Średnica (zwykle ponad 6mm),
- E – Ewoluująca (zmieniająca się i rosnąca).
Biopsja
Jeśli lekarz podejrzewa, że plamka na skórze może być czerniakiem, wykonuje się biopsję wycięcia z usunięciem całej plamki. Zostanie ona następnie zbadana pod mikroskopem przez specjalistę w celu sprawdzenia, czy nie ma tam żadnych komórek nowotworowych.
Sprawdzanie węzłów chłonnych
Lekarz może wyczuć węzły chłonne w pobliżu czerniaka, aby sprawdzić, czy są one powiększone, ponieważ czerniak może czasami przemieszczać się przez naczynia chłonne do innych części ciała. Twój lekarz może również zalecić wykonanie biopsji w celu pobrania próbki komórek z powiększonego węzła chłonnego do dalszego badania pod mikroskopem.
Leczenie czerniaka
Etapy
Najważniejszą cechą czerniaka w przewidywaniu jego wyniku jest jego grubość.
- stopień 0 jest mniejszy niż 0,1 mm
- stopień I mniejszy niż 2 mm
- stopień II większy niż 2 mm
- stopień III rozciąga się na węzły chłonne
- stopień IV dalekiego zasięgu.
Obecność owrzodzeń również prognozuje zły wynik. W przypadku podejrzenia rozprzestrzenienia się choroby na odległość wykonuje się tomografię komputerową klatki piersiowej, brzucha i miednicy. Badanie krwi LDH może być czasami przydatne do oceny choroby przerzutowej.
Czerniak we wczesnym stadium
Operacja może być konieczna w przypadku cienkich czerniaków i wymaga usunięcia czerniaka z co najmniej 1-2cm normalnej skóry wokół niego. Jeśli chodzi o węzły chłonne, są one usuwane.
Jeśli czerniak rozprzestrzenił się do węzłów chłonnych, w celu jego usunięcia należy wykonać rozcięcie węzła chłonnego lub lymfadenektomię. Jeśli węzły chłonne zostały usunięte, może dojść do opuchnięcia szyi, ramienia lub nogi. Nazywa się to obrzękiem limfatycznym.
Jeśli istnieje ryzyko, że czerniak może powrócić, można zaproponować dodatkowe zabiegi. Mogą one obejmować immunoterapię i terapię ukierunkowaną.
Czerniak zaawansowany
Leczenie zaawansowanego czerniaka, w którym rak rozprzestrzenił się na węzły chłonne, narządy wewnętrzne lub kości, może obejmować operację, ukierunkowaną radioterapię lub immunoterapię.
Chirurgia może być stosowana w leczeniu czerniaka przerzutowego, który dotyczy innych części skóry. Chirurgia może być również nadal możliwa, jeśli czerniak rozprzestrzenił się na inne organy, ale będzie zależeć od części ciała, która jest dotknięta.
Radioterapia może być przydatna w leczeniu niektórych form czerniaka. Może być ona stosowana:
- kiedy rak rozprzestrzenił się do węzłów chłonnych
- po operacji, aby zapobiec powrotowi raka
- w połączeniu z innymi zabiegami
- jako leczenie paliatywne.
Ukierunkowana terapia farmaceutyczna atakuje specyficzne zmiany genetyczne (mutacje), które pozwalają na wzrost i rozprzestrzenianie się czerniaków, jednocześnie minimalizując szkody dla zdrowych komórek. Najczęściej stosuje się je w przypadku czerniaków, które rozprzestrzeniają się na inne organy lub jeśli powróciły po leczeniu.
Immunoterapia wykorzystuje leki stymulujące układ odpornościowy organizmu w celu rozpoznania i zwalczania komórek raka czerniaka. Ipilimumab, nivolumab i pembrolizumab to trzy leki immunoterapeutyczne zatwierdzone do leczenia zaawansowanych czerniaków.
Opieka paliatywna
W niektórych przypadkach czerniaka, twój zespół medyczny może rozmawiać z tobą o opiece paliatywnej. Opieka paliatywna ma na celu poprawę jakości twojego życia poprzez łagodzenie objawów raka.
Poza spowolnieniem rozprzestrzeniania się czerniaka, leczenie paliatywne może złagodzić ból i pomóc w radzeniu sobie z innymi objawami. Leczenie może obejmować radioterapię, chemioterapię lub inne terapie farmakologiczne.
Zespół terapeutyczny
W zależności od leczenia, zespół terapeutyczny może składać się z wielu różnych pracowników służby zdrowia, np:
- GP (lekarz rodzinny) – opiekuje się twoim zdrowiem ogólnym i współpracuje z twoimi specjalistami w celu koordynacji leczenia.
- Dermatolog – specjalizuje się w zapobieganiu, diagnozowaniu i leczeniu chorób skóry.
- Chirurg rekonstrukcyjny (plastyczny) – wykonuje wszelkie skomplikowane operacje rekonstrukcyjne, które przywracają lub naprawiają wygląd i funkcje organizmu.
- Onkolog medyczny – przepisuje i koordynuje przebieg chemioterapii.
- Onkolog radiologiczny – przepisuje i koordynuje leczenie radioterapią.
- Fizjoterapeuta / terapeuta zajęciowy – pomoc przy problemach fizycznych i praktycznych, takich jak przywrócenie ruchu i sprawności ruchowej po zabiegu.
- Chirurg – który może być chirurgiem ogólnym, chirurgiem onkologiem operacyjnym do zwalczania złożonych nowotworów skóry lub chirurgiem plastycznym przeszkolonym w zakresie złożonych technik konstruktywnych.
Badania przesiewowe w kierunku czerniaka
Nie ma zorganizowanego programu badań przesiewowych na czerniaka. Jednakże osoby o wysokim ryzyku zachorowania na czerniaka należy nauczyć sprawdzać skórę pod kątem nieregularnych lub zmieniających się zmian, a także przeprowadzać coroczne kontrole przez lekarza dermatologa.
Zapobieganie czerniakowi
Unikaj oparzeń słonecznych poprzez minimalizowanie ekspozycji na słońce, gdy wskaźnik UV wynosi 3 lub więcej, a zwłaszcza w środku dnia, gdy poziom UV jest najbardziej intensywny. Szukaj cienia, załóż kapelusz, który zakrywa głowę, szyję i uszy, załóż odzież przeciwsłoneczną i dobrze dopasowane okulary przeciwsłoneczne oraz filtr przeciwsłoneczny SPF30. Unikaj korzystania z solarium.
Pracujesz na zewnątrz? Codziennie używaj ochrony przed promieniowaniem UV.
Rokowanie dla czerniaka
Rokowanie odnosi się do przewidywanego wyniku choroby. Lekarz nie jest w stanie przewidzieć dokładnego przebiegu choroby. Rokowanie danej osoby zależy od rodzaju i stopnia zaawansowania choroby nowotworowej, a także od jej wieku i ogólnego stanu zdrowia w momencie postawienia diagnozy.
Czerniak może być najskuteczniej leczony we wczesnym stadium, gdy jest jeszcze ograniczony do górnej warstwy skóry.
